Türkiyə Afrikadakı neft və qaz sektorunda fəaliyyət göstərmək üçün siyasi-diplomatik üstünlük, elmi-texniki bacarıq və əlverişli mövqeyə malikdir, lakin maliyyə təminatında üzləşdiyi problemlərə görə ərəb ölkələrinin şərikliyinə bel bağlamaq məcburiyyətində qalacaq.
Qafqaz Times -ın məlumatına görə, bu hesabatın ilk hissəsində qeyd olunduğu kimi, son illərdə Afrika qitəsi Türkiyənin siyasi-iqtisadi əlaqələrini inkişaf etdirmək üçün əsas mərkəzə çevrilib.
2002-ci ildə Ərdoğan və komandasının hakimiyyətə gəldiyi vaxt Türkiyənin Afrikada cəmi 12 səfirliyi var idi, indi isə bu rəqəm 44-ə çatıb və məqsəd 2026-cı ilin sonuna qədər Afrikanın 50 ölkəsində səfirlik açmaqdır. Çünki qlobal ekspertlərin fikrincə, Afrika dünyada ən böyük neft və qaz ehtiyatlarına malik qitələrdən biridir və inkişaf edən iqtisadiyyatlara sahib ölkələri Türkiyəyə çoxsaylı imtiyaz və fürsətlər təqdim edə bilər.
Son illərdə Türkiyə Afrikada enerji və mədən sektorlarında daha aktiv rol oynayıb. Qazan-qazan yanaşması əsasında formalaşan əlaqələr çərçivəsində Türkiyə Somali, Nigeriya, Liviya, Misir, Əlcəzair, Anqola, Seneqal, Mərakeş, Sudan, Nigeriya və Cibuti kimi ölkələrlə strateji əməkdaşlıq sazişləri imzalayıb.
Hazırda Əlcəzair, Nigeriya, Liviya və Anqola kimi Afrikanın neft və qaz baxımından ən varlı ölkələri Türkiyə rəsmilərinin xüsusi diqqət mərkəzindədir və son günlərdə bu ölkələrdən bir neçə siyasi və neft nümayəndə heyətinin Türkiyəyə səfəri baş tutub.
Türkiyə neft şirkətləri Afrikaya dəvət edilir
Afrika Neft İstehsal edən Ölkələr Təşkilatının (APPO) baş katibi Ömər Faruk İbrahim Ankaraya və İstanbula səfərində Türkiyənin siyasi və enerji rəsmiləri ilə görüşüb, türk sərmayəçilərini Afrikanın enerji sektoruna geniş şəkildə cəlb etməyə çağırıb.
Ömər Faruk İbrahim Avropa ölkələrinin uzun müddət apardığı müstəmləkəçilik dövrünü yada salaraq deyib: “Ölkələrimizi uzun illər istismar etdilər. Bu qədər zəngin sərvətlərimiz olsa da, 60 ilə yaxındır ciddi inkişaf edə bilməmişik. Ancaq dünya dəyişib və şükür ki, Afrika da dəyişir. Biz Türkiyənin beynəlxalq arenada yüksəlişinin şahidiyik. Çox yaxşı bilirəm ki, bir çox afrikalı siyasətçi Türkiyənin qlobal səhnəyə çıxışını izləyir və deyir: əgər 60 il ərzində köhnə dostlarımızdan nəticə ala bilmədiksə, indi yeni yollar sınamalıyıq və Türkiyənin Afrikaya gəlişi bizim üçün enerji sahəsində əməkdaşlıq üçün fürsətdir”.
O, afrikalı cəmiyyətlərin Türkiyə barədə təsəvvürünə dair əlavə edib: “Türkiyə strategiyalar hazırlamalıdır ki, xalqımız bu ölkənin bu qitəyə çox şey qazandıracağına inansın. Məncə, çoxları hələ başa düşmür ki, Türkiyə texnologiyada nə qədər irəliləyib. Bu, üzərində işləməli olduğumuz məsələdir. Afrikanın harasına getsəniz, Qərb televiziyaları, radioları və media kanalları geniş fəaliyyət göstərir və hələ də zehinlərimizi işğalda saxlayır. Halbuki minlərlə afrikalı tələbənin Ankarada və İstanbulda təhsil alması və onlara təqaüdlərin verilməsi Türkiyənin qitədə tanınmasına böyük töhfə verib və bu tip xalq diplomatiyası uzunmüddətli davam etməlidir”.
Ömər İbrahim əlavə edib ki, Afrikanın 18 ölkəsini təmsil edən APPO dünya neft ehtiyatlarının 10 faizinə, istehsalın isə 8 faizinə sahibdir və təşkilatın məqsədi qitədəki neft və qaz istehsalçısı ölkələri bir araya gətirərək ortaq problemləri həll etməkdir.
O deyib: “Bu problemlərdən biri maliyyə təminatıdır. Biz maliyyə, texnologiya, ixtisas və bazar baxımından Avropa və Amerikadan asılıyıq. Enerji keçidi siyasətləri səbəbilə neft və qazımızdan məhrum ola bilərik, çünki kəşfiyyat və istehsalatı davam etdirmək üçün maliyyə gücümüz və texnologiyamız yoxdur, mövcud bazarları isə itirə bilərik. Afrikada təxminən 1 milyard insan enerjisiz yaşayır, amma bu enerjini çatdırmaq üçün infrastrukturumuz yoxdur. Əgər Türkiyə və ya türk sərmayəçiləri Afrika Enerji Bankına qoşulmaq istəsələr, onları məmnuniyyətlə qəbul edərik. Sərhədlərarası neft, qaz və ya neft məhsulları daşıyan boru xətləri ilə bizi dəstəkləmək istəsələr, onları da məmnuniyyətlə qarşılayarıq. Türkiyə ilə enerji əməkdaşlığının bütün formalarına qapılarımız açıqdır”.
Mövcud faktlar göstərir ki, Türkiyə Afrikanın əksər ölkələrinin enerji sektoruna daxil olmaq üçün güclü siyasi və diplomatik üstünlüklərə, etimad yaratmaq qabiliyyətinə malikdir, həmçinin peşəkar kadrlar və texnoloji avadanlıqlara sahib böyük özəl şirkətləri fəaliyyətə hazırdır. Lakin Ərdoğan hökuməti maliyyə təminatında ciddi problemlərlə üzləşir. Buna görə proqnozlaşdırmaq olar ki, Türkiyə Afrikanın neft və qaz ölkələrində ortaq layihələrdə iştirak üçün maliyyə baxımından Qətər, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanının şərikliyinə bel bağlayacaq.
Anqola – Türkiyənin neft fəaliyyəti üçün uyğun meydan
Türkiyə-Anqola Ticarət, İqtisadi və Texniki Əməkdaşlıq üzrə Üçüncü Birgə Komissiyanın iclası Ərdoğan hökuməti üçün Afrikanın enerji imkanlarından daha geniş istifadə perspektivi yaradıb.
Türkiyənin energetika və təbii sərvətlər naziri Alp Arslan Bayraktar Ankarada Anqolanın mineral resurslar, neft və qaz naziri Diamantino Pedro Azevedo ilə görüşərək ümidvar olduğunu bildirib ki, yaxın gələcəkdə Türkiyə Anqolanın neft və qaz sənayesində güclü və təsirli oyunçuya çevriləcək.
Bayraktar deyib: “2021-ci ildən bu yana Türkiyə ilə Anqola arasında inkişaf edən əlaqələrin türk şirkətlərinin Anqolada daha geniş fəaliyyətinə zəmin yaradacağına inanırıq. Ticarət, investisiya, kənd təsərrüfatı, enerji, təhsil və nəqliyyat kimi strateji sahələrdə yaxşı nəticələr əldə etmişik. Bu gün imzaladığımız sənəd əsasında ticarət, podratçılıq, enerji, mədənçilik və nəqliyyat sahələrində konkret addımlar atacağıq. Bütün Afrika ölkələri ilə dostluq bizim üçün dəyərlidir. Türkiyə və Afrikanın 2003-cü ildə cəmi 5,4 milyard dollar olan ticarət dövriyyəsi 2024-cü ilin sonuna 37 milyard dollara çatıb. Bu dövrdə ixracımız 2,1 milyard dollardan 22 milyard dollara, idxalımız isə 3,3 milyard dollardan 15 milyard dollara yüksəlib. Türkiyə şirkətlərinin Afrikadakı sərmayələri 10 milyard dollardan çoxdur. Türk podratçılar qitə boyu 2 min layihə imzalayıb və təxminən 100 milyard dollarlıq ticarət dövriyyəsi həyata keçirib”.
Türkiyənin energetika və təbii sərvətlər naziri bildirib ki, hazırda 126 milyon dollar olan ticarət həcmi yaxın vaxtlarda 500 milyon dollara çatacaq və iki ölkə arasında neft ticarəti üzrə geniş danışıqlar davam edir.
Türkiyə rəsmilərinin rəsmi açıqlamasına görə, Türkiyə Dövlət Neft Şirkəti (TPAO), Anqolanın Sonangol Neft Şirkəti və Anqola Milli Neft, Qaz və Bioyanacaq Agentliyi arasında neft, qaz və karbohidrogen sahələrində əməkdaşlıq imkanları dəyərləndirilib və yaxın günlərdə neft, qaz və mədən sektorlarının türk mütəxəssislərindən ibarət nümayəndə heyəti Anqolaya səfər edərək yeni sazişlərin imzalanması üçün zəmin yaradacaq.
Anqola 2023-2027-ci illəri əhatə edən iddialı milli inkişaf proqramı və 2050-ci ilə qədər strateji baxış siyasəti həyata keçirir və Türkiyə bu baxışın icrasında güclü tərəfdaş rolunu oynamağı hədəfləyir.
Türk podratçıları qısa müddətdə Anqolada enerji, elektrik və infrastruktur sahələrində 1,2 milyard dollar dəyərində 8 layihə həyata keçirib. Bundan əlavə, Anqola rəsmiləri neft və qaz sahəsində əməkdaşlığın dərinləşəcəyi təqdirdə, un istehsalı, tekstil, tullantı idarəçiliyi, müdafiə sənayesi, hazır geyim, pərakəndə satış və yanacaq anbarçılığı sahələrində də türkiyəli şirkətlər üçün imkanlar yaradılacağını vəd ediblər.
Əvəzində Türkiyə də gözləyir ki, Anqola ikili vergitutmanın qarşısının alınması haqqında saziş imzalayaraq türk podratçılarına bu ölkədə daha yüksək qazanc əldə etməyə şərait yaratsın.
Anqolanın energetika naziri Ankaradakı görüşdə bildirib ki, ölkəsi 2030-cu ilə qədər gündəlik neft hasilatını 1,5 milyon barelə çatdırmağı planlaşdırır və Türkiyə həm neft sahəsində, həm də Anqolanın enerji tələbatının 50 faizini günəş enerjisi ilə təmin etməyə yönəlik böyük layihələrdə iştirak edə bilər.
Türkiyənin Liviya ilə ehtiyatlı addımları
Son illərdə Ankara Liviyada siyasi-təhlükəsizlik baxımından nüfuzunu artırmaq üçün çoxsaylı addımlar atıb, lakin bəzi həssas məqamlarda Misir, Rusiya və hətta Fransanın təsirli rəqabəti ilə qarşılaşıb.
Lakin hazırda Ankara ilə Qahirə arasındakı münasibətlərin normallaşması fonunda Ərdoğan komandası Liviyada daha geniş neft fəaliyyəti göstərməyə çalışır.
Yaxın günlərdə Türkiyə Dövlət Neft Şirkəti (TPAO) Liviyanın Milli Neft Şirkəti (NOC) ilə müqavilə imzalayıb ki, bu, həm Ankaraya maliyyə baxımından üstünlük verir, həm də Türkiyənin Avropalı rəqibi Yunanıstana yeni çətinliklər yaradır. Liviyanın sahillərində seysmik tədqiqat əməliyyatı üzrə bu saziş Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizi bölgəsində Yunanıstana qarşı mövqeyini gücləndirir.
Türkiyə ilə Liviyanın 2019-cu ildən davam edən dənizdə enerji kəşfiyyatı üzrə razılaşmaları indi praktik mərhələyə keçib və bu çərçivədə Türkiyə tərəfi Liviyanın dörd dəniz blokunda geoloji və geofiziki araşdırmalar aparacaq.
Bu işlər çərçivəsində ümumilikdə 10 min kilometr ikiölçülü (2D) seysmik məlumat toplanacaq və təhlil prosesi 9 ay ərzində başa çatdırılacaq.
Bu razılaşmadan bir qədər əvvəl Tripolidəki Milli Birlik Hökuməti Yunanıstanın Krit adasının cənubunda karbohidrogen yataqlarının kəşfi üçün beynəlxalq tender elan etmək qərarını kəskin şəkildə pisləmişdi. Liviyanın Xarici İşlər Nazirliyi bəyan etmişdi ki, bu yataqların bəziləri Liviyanın iddia etdiyi sulara düşür və Yunanıstanın addımı qanunsuzdur.