Ərazi bütövlüyü, müvəqqəti hakimiyyətlərin hakimiyyətlərini möhkəmləndirmək və beynəlxalq nüfuz qazanmaq məqsədilə danışıqlarda güzəştə gedilə biləcək bir məsələ deyil.
Suriyanın keçid hökumətinin İsraillə təhlükəsizlik sazişi üzrə danışıqlarda iştirak etməsi və bunun işğal altındakı Colan Təpələrinin və İsrailin yaxın zamanda genişləndirdiyi “təhlükəsizlik bufer zonası”nın gələcəyini müəyyən edə biləcəyi ilə bağlı son xəbərlər ciddi şəkildə təhlil edilməlidir.
Belə bir saziş beynəlxalq hüquqa əsaslanmalı və Colan Təpələrinin statusunu hüquqi baxımdan tam şəkildə nəzərə almalı, eyni zamanda onilliklərdir davam edən münaqişənin yaratdığı dərin humanitar fəsadları da qəbul etməlidir. Bu fundamental amillərin nəzərə alınmaması beynəlxalq hüququ zəiflətməklə yanaşı, Suriyanın seçilməmiş keçid rəhbərliyinin məhdud mandatını da aşar.
Beynəlxalq hüquq baxımından Colan Təpələrinin statusu birmənalıdır. İsrail tərəfindən 1967-ci il müharibəsi zamanı işğal edilmiş bu ərazi Suriyanın ərazisi olaraq qalır.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının 242 saylı qətnaməsi (1967) münaqişə zamanı işğal olunmuş ərazilərdən İsrail silahlı qüvvələrinin çıxarılmasını tələb edir. Bu prinsip 338 saylı qətnamə (1973) ilə təsdiq edilmiş və 497 saylı qətnamə (1981) ilə daha da konkretləşdirilmişdir. Bu sonuncu qətnamədə İsrailin Colan Təpələrini birtərəfli qaydada ilhaq etməsi “hökmsüz və beynəlxalq hüquqi nəticəsi olmayan” hərəkət kimi tanınmışdır.
İsrailin Colan Təpələrində davam edən varlığı, qanunlarının orada tətbiqi və məskunlaşma siyasətinin genişləndirilməsi beynəlxalq hüququn, xüsusilə də 4-cü Cenevrə Konvensiyasının açıq şəkildə pozulması deməkdir. Həmin konvensiya işğalçı gücün öz mülki əhalisini işğal olunmuş ərazilərə köçürməsini qadağan edir.
İsrailin ötən il Suriyada “təhlükəsizlik bufer zonası”nı genişləndirməsi, hər nə qədər “sabitliyi qorumaq” kimi təqdim olunsa da, faktiki ərazi parçalanmasını daha da dərinləşdirir, işğalı möhkəmləndirir və Suriyanın suverenliyini zəiflədir.
Lakin işğalın qanunsuzluğu təkcə hüquqi bəyannamələrlə məhdudlaşmır – bu, dərin insan faciələrinə də yol açır.
Humanitar böhran
1967-ci ildə Colan Təpələrinin ələ keçirilməsi nəticəsində təxminən 130,000 suriyalı zorla didərgin salındı. Onilliklər keçsə də, onlar və onların nəsilləri hələ də köçkün vəziyyətindədirlər və evlərinə qayıtmaq hüququndan – beynəlxalq hüquqla qorunan bu haqlarından – məhrum olunublar.
Bu humanitar böhran onların mülklərinin müsadirə olunması və uzunmüddətli köçkünlük, həmçinin Əsəd rejimi altında yaşamağın yaratdığı sosial-iqtisadi çətinliklərlə daha da dərinləşib. Colan Təpələri ilə bağlı legitim razılaşma bu reallıqları görməzlikdən gələ bilməz, həmçinin köçkünlərin hüquqları ilə bağlı hüquqi öhdəliklərə göz yuma bilməz.
Suriyanın keçid hökuməti ölkənin suveren sərhədlərini dəyişdirən heç bir razılaşma bağlaya bilməz
Hal-hazırda işğal altındakı Colan Təpələrində yaşayan Druzlardan ibarət icma – 20,000-dən çox insan – ciddi əziyyətlər çəkməyə davam edir. Sistematik ayrı-seçkilik və torpaq müsadirəsi ilə yanaşı, İsrailin tətbiq etdiyi siyasətlər daha intim səviyyədə iztirab yaradır: ailələrin parçalanması.
Onillərdir ki, işğal olunmuş Colan Təpələrində yaşayan druz sakinləri İsrailin hüquqi məhdudiyyətlərinə məruz qalıblar – bu məhdudiyyətlər onları Suriyada yaşayan qohumları ilə əlaqə qurmaq imkanından ya tamamilə məhrum edib, ya da ciddi şəkildə məhdudlaşdırıb.
Ailələr parçalanıb, üzvləri bir-birinin dəfn mərasimlərində və ya toylarında iştirak edə bilmirlər, hətta ən sadə kommunikasiya formalarından belə istifadə etməkdən məhrumdurlar. Bu siyasətlər ailə həyatına hörmət də daxil olmaqla, əsas insan hüquqlarının açıq-aşkar pozuntusudur.
Suriyanın keçid hökuməti nə demokratik legitimliyə, nə də konstitusiya səlahiyyətinə malikdir, buna görə də ölkənin suveren sərhədlərini dəyişən heç bir razılaşmanı hüquqi olaraq imzalaya bilməz. Yalnız xalq tərəfindən seçilmiş təmsilçi hökumət ərazi bütövlüyünə təsir edən qərarlar verə bilər.
Keçid hakimiyyətinin, xüsusilə xarici işğal şəraitində, Suriyanın ərazisinin itirilməsini və ya güzəştə gedilməsini rəsmiləşdirməyə cəhd etməsi hüquqi baxımdan heç bir qüvvəyə malik deyil və bu həm Suriyanın konstitusiya çərçivəsinə, həm də beynəlxalq hüquq prinsiplərinə ziddir.
Ləyaqət və hüquqlar
Şübhəsiz ki, Suriya sabitlik, yenidənqurma və milli barışığa təcili ehtiyac duyur. On ildən artıq davam edən dağıdıcı müharibədən sonra, suriyalılar sülh və firavanlıq üzərində qurulmuş bir gələcəyə layiqdirlər.
Amma bu gələcək Suriyanın faciəsinin külləri üzərindən doğmalıdır – müvəqqəti siyasi güc və ya beynəlxalq tanınma qarşılığında suverenlik və ərazi “hədiyyələri” təklif olunan alış-veriş siyasətindən deyil.
Ərazi bütövlüyü müvəqqəti hakimiyyətlərin hakimiyyətlərini möhkəmləndirmək üçün istifadə edə biləcəyi bir bazarlıq predmeti deyil. Bu, dövlətçiliyin əsas tərkib hissəsidir, beynəlxalq hüquqla qorunur və suriyalıların ləyaqəti və hüquqları ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır.
Colan Təpələri işğal altındakı Suriya ərazisidir. Onun gələcəyi nə indiki keçid hökuməti tərəfindən, nə də demokratik legitimliyi və konstitusion səlahiyyəti olmayan başqa bir struktur tərəfindən müəyyən edilə bilməz və edilməməlidir. Qaçqınların və druz icmasının çəkdiyi əzab süni sabitlik və ya siyasi məqsədlər naminə görməzlikdən gəlinə bilməz.
Beynəlxalq hüquq – o cümlədən məcburi BMT qətnamələri – güc yolu ilə ərazi əldə edilməsini rədd edir və köçkünlərin hüquqlarını qoruyur. Suriyada sabitlik və ədalətə aparan hər hansı real yol bu prinsiplərlə rəhbərlik edilməlidir.
Beynəlxalq ictimaiyyət, həmçinin siyasi və coğrafi baxımdan fərqli mövqelərdə olan suriyalılar ayıq-sayıq olmalıdırlar. Colan Təpələri siyasi sağ qalım üçün bir vasitə deyil – bu, milli bir məsələ, hüquqi öhdəlik və Suriyanın suverenlik, ləyaqət və öz müqəddəratını təyin etmə haqqının simvoludur.
Mənbə: Middle East Eye