İsraillə əlaqəli gəmiçiliyi davamlı hədəfə almaqla, Səna hökuməti Qərb dəniz gücünün acizliyini üzə çıxarıb və dünyanın ən strateji su yollarından birində faktiki blokadanı qoruyub saxlayıb.
Ənsarullah-a bağlı Yəmən Silahlı Qüvvələri (YSQ) İsrail limanları ilə işləyən şirkətlərə məxsus ticarət gəmilərinə hücumları bərpa edəcəyini elan etdikdən sonra, Qırmızı dənizdə və ondan kənarda gərginlik yenidən alovlanıb. Bu, Təl-Əvivin Qəzzada davam edən soyqırımının Qərbi Asiya boyu sabitliyi sarsıtmasının nəticəsidir.
Blokadanın dördüncü mərhələsinin bir hissəsi olaraq, Yəmən ordusu bu ayın əvvəlində iki ticarət gəmisini batırdı və bununla da təkcə davamlı imkanlarını nümayiş etdirmədi, həm də ABŞ rəhbərliyindəki hava zərbələrinin onun dəniz kampaniyasını cilovlaya bilmədiyini göstərdi.
6 mayda ABŞ Prezidenti Donald Tramp bildirdi:
“Husilər bəyan etdilər ki, onlar artıq döyüşmək istəmirlər. Sadəcə olaraq döyüşmək istəmirlər. Biz buna hörmət göstərəcəyik. Bombardmanları dayandıracağıq və onlar təslim oldular.”
Yəmən rəsmiləri dərhal bu iddianı təkzib edərək, Səna hökumətinin Vaşinqtonla heç bir danışıqlar aparmadığını və Qəzzaya dəstək əməliyyatlarını dayandırmağa razılaşmadığını təkrarladılar. Səna hökumətinin dəniz kampaniyası qısa müddət sonra yenidən başladı və İsraillə əlaqəli gəmilərə qarşı yeni hücumlarla Trampın qələbə elan etmək cəhdini puça çıxardı.
Qırmızı dənizdə yeni qırmızı xətlər
Bazar günü verdiyi açıqlamada, dəniz əməliyyatlarının son mərhələsini izah edən YSQ sözçüsü briqada generalı Yəhya Səri dedi:
“Bu eskalasiya İsrail limanları ilə işləyən istənilən şirkətə məxsus bütün gəmilərin, onların milliyyətindən və harada olmasından asılı olmayaraq, qüvvələrimizin əlçatan olduğu ərazilərdə hədəfə alınmasını əhatə edir. Bütün şirkətləri xəbərdar edirik ki, bu açıqlamanın verildiyi andan etibarən İsrail limanları ilə işbirliyini dayandırsınlar.”
Yeni gərginlik mərhələsi bir neçə həftə əvvəl Liberiya bayrağı altında üzən, yunanlara məxsus iki quru yük gəmisinin – Magic Seas və Eternity C-nin batırılmasından sonra başlayıb. İkinci hücum zamanı dörd dənizçi həlak olub, daha ikisi yaralanıb, 11 nəfər isə əsir götürülüb.
İki gəminin batırılmasından sonra Ənsarullah lideri Əbdül Malik əl-Husi açıqladı ki, YSQ 2023-cü ilin noyabrından bəri Qəzzaya dəstək olaraq raketlər, dronlar və hərbi gəmilərdən istifadə etməklə 1.679-dan çox hücum həyata keçirib və müharibə bitməsə, daha da gərginləşəcəyi barədə xəbərdarlıq edib.
Səna hökuməti may ayında Vaşinqtonla ABŞ hərbi gəmilərinə hücumları dayandırmaq barədə atəşkəsə razılaşsa da, bu barışığın işğalçı dövlətlə əlaqəli gəmilərə şamil edilmədiyini bildirir. Səna hökuməti vurğulayır ki, bu gəmilər hələ də İsrail limanlarına xidmət göstərir və bu limanlar “işğal olunmuş Fələstin”in bir hissəsidir.
Qərb mediasının ayrı-seçkilik etməyən aqressiya narrativinə zidd olaraq, Lloyd’s List-dən əldə edilən dəniz məlumatları təsdiqləyib ki, hədəfə alınan hər iki gəmi son bir il ərzində mütəmadi olaraq İsrail limanlarında dayanıb.
Davam edən hücumlar beynəlxalq narahatlıq yaradıb. BMT Təhlükəsizlik Şurası yaxınlarda Qırmızı dənizdəki dəniz hücumları barədə hesabatların davam etdirilməsini təsdiqləyib. Şuranın 15 üzvündən 12-si lehinə səs verib, Rusiya, Çin və Əlcəzair isə Yəmənin suverenliyinin pozulması ilə bağlı narahatlıq səbəbindən bitərəf qalıb.
Çinin BMT-dəki səfir müavini Genq Şuanq Qırmızı dənizdəki gərginliyi “Qəzza münaqişəsinin təsirlərinin əsas təzahürü” adlandırıb. Eyni zamanda, Rusiyanın BMT nümayəndəsi də Qırmızı dənizdə vəziyyətin normallaşmasının Qəzzada atəşkəsə nail olmaqla sıx bağlı olduğunu vurğulayıb.
Dəniz üstünlüyünə meydan oxumaq
Cibutidə beş böyük xarici hərbi bazanın – ABŞ, Fransa, Yaponiya, Çin və İtaliya qüvvələrinin mövcudluğuna baxmayaraq, Ənsarullah-a bağlı ordu hələ də ticarət gəmilərinə dəqiq zərbələr endirməkdə davam edir. Bu isə Qərbin və onun müttəfiqlərinin dəniz gücünün səmərəliliyi barədə narahatedici suallar doğurur.
The Cradle-ə danışan, The Soufan Center-in baş elmi işçisi və eyni zamanda Karnegi Mellon Universitetinin Siyasət və Strategiya İnstitutunda dərs deyən Kolin P. Klark bildirir ki, Yəmən Müqavimət OXU-nun (Axis of Resistance) ən güclü qüvvələrindən biri olaraq qalır və geri çəkilmək əlamətləri göstərmir:
“‘Oxa’ daxil olan bütün qollar arasında husilər ən güclülərindən biridir və həm də özlərini sübut etməyə çox ehtiyac duyurlar. Mən onların yaxın vaxtlarda hərbi kampaniyalarını zəiflədəcəklərini gözləmirəm.”
Vaşinqton mərkəzli Yəmən və dəniz təhlükəsizliyi üzrə analitik Nikolaz Brumfild də bu fikrə şərikdir. O, The Cradle-ə deyir ki, ABŞ və İsrailin hava zərbələri demək olar ki, iki ildir davam etməsinə baxmayaraq, Yəmənin kampaniyası əsasən zəifləməyib:
“İyulun əvvəlindən bəri husilərin hücumları əsasən əvvəllər hücum etdikləri Qırmızı dəniz bölgələri ilə məhdudlaşıb, buna görə onların təsir radiusunun artıb-artmadığı hələlik aydın deyil. Trampın təslimiyyət iddialarına gəlincə, bu, Yəmən üzrə ixtisaslaşan tədqiqatçıların çoxu tərəfindən boş söz kimi qiymətləndirilirdi. ABŞ–Husi atəşkəsi iki tərəf arasında məhdud gərginliyin azaldılması idi və husilər təxminən atəşkəsdən əvvəl İsraili birbaşa hədəfə aldıqları eyni xətti davam etdiriblər.”
Klark əlavə edir ki, Trampın Yəmənə qarşı eskalasiyaya getməkdən çəkinməsi həm seçki görüntüsü, həm də ABŞ-ın “sonsuz müharibələrə” sürüklənməməsi üçün strateji ehtiyatlılıqdan irəli gəlirdi. Bu, həmçinin ABŞ-ın İranı bombalamaqda məhdud iştirakının səbəblərindən biri idi:
“Tramp düşünür – və bəlkə də haqlıdır – ki, husilərlə mübarizəyə girişmək ABŞ-ı çıxması çətin olan bataqlığa çəkərdi. Və nəticələri ölçmək də çətin olardı.”
Yemen Policy Center-dən Məhəmməd Alirianiyə görə, may ayında əldə olunan atəşkəs ABŞ, Böyük Britaniya, Çin və Rusiya gəmilərinə təhlükəsiz keçidi təmin edib – son iki ölkənin İranla münasibətlərinə görə. Lakin digər ölkələrin gəmiləri hələ də risk altındadır. Onun sözlərinə görə, Avropa rəhbərliyindəki əməliyyatlar yüklərin təhlükəsizliyini təmin etməkdə əsasən qeyri-effektivdir.
Aliriani The Cradle-ə bildirib ki, “mövcud vəziyyət güclü dövlətlərə üstünlük verən, qlobal sığorta və gəmiçilik xərclərini artıran, digər strateji boğazlar üçün təhlükəli presedent yaradan ikili, proteksionist sistem formalaşdırıb.”
Yüksək sığorta haqları davamlı riski əks etdirir. O izah edir:
“Əgər təhlükə aradan qalxmış kimi qəbul edilsəydi, hərəkət bərpa olunardı və tariflər enərdi.”
Yəmən ordusunun neft və kimyəvi tankerleri hədəfə alması həm ekoloji, həm də maliyyə baxımından sığortaçılarda ehtiyatlılığı qoruyur.
Dənizdə nəzarəti yenidən müəyyənləşdirmək
Bu faktlar acı bir reallığa işarə edir: Ənsarullah rəhbərliyindəki dəniz kampaniyası, İsraillə əlaqəli dəniz ticarətinə faktiki blokada tətbiq etməkdə əsasən uğur qazanıb.
Bununla belə, Aliriani Səna hökumətinin nəzarətini şişirtməməyə çağırır:
“Husilər Qırmızı dənizə Dəniz Nəzarəti həyata keçirmirlər, çünki onlar su yollarını patrul edib idarə edə biləcək səth donanmasına malik deyillər. Onların uğurla əldə etdikləri şey isə Ərazi İnkarıdır (Area Denial).”
Bab əl-Məndəb boğazından keçən istənilən gəmiyə qarşı real təhlükə yaratmaqla, onlar bu həyati boğazdan keçidi istənilən gəmi üçün son dərəcə təhlükəli ediblər:
“Onların zərbə məsafəsi yüzlərlə kilometrə qədər uzandığını sübut edib və istifadə edilən silahlarla bağlı mövcud məlumata görə, bu məsafə çox güman ki, 1.000 kilometrdən artıqdır. Bu da geniş bir ərazidən fiziki nəzarət olmadan faktiki istifadəyə mane olur.”
Müstəqil qüvvə, İranın marionetkası deyil
Qərb narrativləri tez-tez Ənsarullahı sadəcə İranın əlaltısı kimi təqdim edir. Lakin bu dəniz hücumlarının Tehranın birbaşa göstərişi ilə həyata keçirildiyinə dair çox az sübut var.
Brumfild qeyd edir ki, İran müttəfiqinə qabaqcıl silahlar tədarük etməyə davam edir – bunu Yəmənə gedərkən ələ keçirilən 750 tonluq silah yüklü gəmi də sübut edir – lakin Ənsarullah əməliyyatlarının İran tərəfindən idarə olunduğuna dair heç bir göstərici yoxdur.
Yəmən üzrə keçmiş BMT elçisi Camal Benomar isə daim vurğulayıb ki, Səna hökuməti müstəqil qərar verir və “onların öz gündəlikləri və qərar mexanizmləri var.”
Fələstin hələ də kompasdır
Yəmənin son əməliyyatlarının vaxtı Qəzzadakı hadisələrlə açıq əlaqəyə işarə edir. Brumfild müşahidə edir ki, keçən ay İranla İsrail arasında baş verən 12 günlük müharibə zamanı Səna gözə çarpacaq dərəcədə sakit idi, lakin mühasirədəki anklavda vəziyyətin pisləşdiyi barədə xəbərlərdən sonra eskalasiyaya başladı:
“Qəzzada atəşkəs olanda, husilər dəniz hücumlarını tamamilə dayandırdılar. Qəzzada humanitar vəziyyətin pisləşdiyinə dair son xəbərlər qrupun bu mövzuda eskalasiyaya getmək qərarına töhfə vermiş ola bilər.”
Bəzi analitiklər Ənsarullahın Fələstin yönümlü ritorikasını daxili çətinliklər fonunda legitimliyini artırmaq üçün siyasi gediş kimi görsələr də, Benomar onların mövqeyinin ideoloji olduğunu vurğulayır:
“Onlar sadəcə fürsətçi deyillər, çünki Fələstin onların ideologiyasının əsas hissəsidir.”
Təl-Əviv Vaşinqtonu Yəmənə zərbələri bərpa etməyə çağırsa da, Aliriani daxil olmaqla əksər ekspertlər hesab edir ki, ABŞ yalnız Ənsarullah müttəfiqi ordunun ciddi bir qırmızı xətti aşması halında eskalasiyaya gedəcək. İndiyədək YSQ yalnız İsrail ticarəti ilə əlaqəli gəmiləri hədəfə alıb.
Lakin Ənsarullahın son qərarı – milliyyətindən asılı olmayaraq İsrail limanları ilə əlaqəli bütün gəmilərə zərbə endirmək – yeni oyunçuları, məsələn, Misiri də qarşıdurmaya cəlb edə bilər. Qahirənin İsrail ticarəti ilə dərinləşən logistik əlaqələri yaxın zamanda onu Yəmənin genişlənən kampaniyasının hədəfinə çevirə bilər.
“Husilər” dənizlərə nəzarət etmirlər, lakin qarşıdurma qaydalarını danılmaz şəkildə dəyişiblər.
Bu məqalədə ifadə olunan fikirlər “Qafqaz Times”ın mövqeyini əks etdirməyə bilər.
Mənbə: The Cradle