Xüsusi məruzəçilər beynəlxalq hüquqa əsasən tam diplomatik toxunulmazlıqdan istifadə edirlər. Ekspertlər bildirirlər ki, ABŞ-ın tətbiq etdiyi sanksiyalar Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində araşdırıla bilər.
BMT-nin Fələstin üzrə xüsusi məruzəçisi Franseska Albanese-yə qarşı ABŞ tərəfindən tətbiq edilən sanksiyalar onun diplomatik toxunulmazlığını əsas götürərək Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində (ICJ) hüquqi tədbirlərin görülməsi çağırışlarına səbəb olub.
Albanese çərşənbə günü, işğal olunmuş Fələstində İsrail və ABŞ-ın fəaliyyətini araşdıran BMT eksperti kimi fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq ABŞ tərəfindən sanksiyaya məruz qalıb.
ABŞ-ın da tərəfdar olduğu 1946-cı il BMT-nin İmtiyaz və Toxunulmazlıqlar Konvensiyası xüsusi məruzəçilərin hər cür hüquqi proseslərdən toxunulmaz olduğunu təsbit edir.
Bu toxunulmazlıq BMT ekspertlərinə işlərini müstəqil və maneəsiz şəkildə icra etmək imkanı yaratmaq üçün nəzərdə tutulub.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəsinin ABŞ-ı dövlətlərarası mübahisələr üzrə məcburi yurisdiksiyada mühakimə etmək səlahiyyəti yoxdur. Lakin digər dövlətlər məhkəmədən hüquqi rəy (advisory opinion) istəyə bilərlər.
BMT-nin terrorla mübarizə və insan haqları üzrə xüsusi məruzəçisi Ben Saul izah edir: “BMT Baş katibi bu pozuntularla bağlı ABŞ-a birbaşa etiraz edə bilər və bu tədbirlərin ləğvini tələb edə bilər. Eyni zamanda, BMT Baş Assambleyası məsələ ilə bağlı Beynəlxalq Ədalət Məhkəsindən hüquqi rəy istəyə bilər.”
Dünyanın aparıcı insan haqları təşkilatı Amnesty International-ın rəhbəri və keçmiş xüsusi məruzəçi Anyes Kallamar bildirib ki, BMT Albanese-ni sanksiyaların təsirindən qorumaq üçün hərəkətə keçməlidir.
“BMT-ni məsuliyyətdən kənarda buraxmaq olmaz”
– Anyes Kallamar, Amnesty International
Kallamar Middle East Eye-ə deyib: “Məncə, ən effektiv nəticə doğura biləcək addım digər hökumətlərin, o cümlədən Albanese-nin mənsub olduğu hökumətin və Avropa İttifaqının bu sanksiyalara qarşı qətiyyətli mövqe sərgiləməsidir.”
“Ola bilməz ki, BMT məsuliyyətdən yayına bilsin. Biz BMT-dən bu hücuma cavab verməsini tələb etməliyik.”
Cümə axşamı günü BMT Baş katibinin sözçüsü Stefan Düjarrik sanksiyaları “qəbuledilməz” adlandırsa da, Albanese-nin müdafiəsi üçün hansı konkret tədbirlərin görüləcəyini açıqlamayıb.
Middle East Eye, Dujarrik-ə əlavə şərh üçün müraciət edib.
BMT-nin adekvat mənzil hüququ üzrə xüsusi məruzəçisi Balakrişnan Racagopal bildirib ki, BMT-nin hüquqi olaraq hərəkətə keçmək vəzifəsi var.
Racagopal MEE-ə deyib: “Hüquqi baxımdan BMT açıq şəkildə bəyan etməlidir ki, bütün xüsusi məruzəçilər hüquqi proseslərdən tam toxunulmazlıq hüququna malikdir və mandat dövründə öz funksiyalarını, o cümlədən Nyu-Yorkda BMT Baş Assambleyasının müvafiq sessiyalarında iştirak hüququnu sərbəst icra etməlidirlər.”
“BMT eyni zamanda, xüsusi məruzəçilərin hüquqlarını Beynəlxalq Ədalət Məhkəsi kimi müvafiq beynəlxalq məhkəmələr qarşısında hüquqi şəkildə müdafiə etməyə hazır olmalıdır.”
“Soyqırım iqtisadiyyatı”
BMT-nin xüsusi məruzəçiləri, Cenevrədə yerləşən BMT İnsan Hüquqları Şurası tərəfindən təyin edilən, müəyyən insan hüquqları məsələlərini və ya ölkə vəziyyətlərini izləyən, hesabat verən və tövsiyələr verən müstəqil ekspertlərdir.
Onların insan hüquqları siyasətinə yönəltdiyi tənqidlər səbəbindən tez-tez dövlətlər tərəfindən təzyiqlərə məruz qalırlar. Bəziləri, o cümlədən Kallamar və Albanese, “persona non grata” elan olunub və ya hüquqi təhdidlər alıblar. Lakin Albanese-yə qarşı tətbiq olunan sanksiyalar ilk belə haldır.
Hazırda Beynəlxalq Ədalət Məhkəsi İsrailin BMT-yə qarşı hücumlarının qanuniliyini araşdıran bir işi icraatında saxlayır.
Sanksiyalar, Albanese-nin 30 iyun tarixində yayımladığı sərt hesabatın ardından elan olunub. Həmin hesabatda o, aralarında böyük ABŞ texnologiya şirkətlərinin də olduğu 60-dan çox şirkəti İsrailin “işğal iqtisadiyyatını soyqırım iqtisadiyyatına” çevirməsində iştirakı səbəbilə ifşa edib.
Hesabat Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsini (ICC) və milli məhkəmə sistemlərini bu şirkətlərin rəhbərlərinin və özlərinin araşdırılması və təqib olunmasına çağırıb. Eyni zamanda, BMT üzv dövlətlərinə sanksiyalar və aktivlərin dondurulması tədbirlərinin tətbiqini tövsiyə edib.
ABŞ Dövlət Katibi Marko Rubio sanksiyaları elan edərkən Albanese-ni ölkəsinə qarşı “iqtisadi müharibə” aparmaqda və ABŞ və İsrail təşkilatlarına qarşı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsini hərəkətə keçirməyə çalışmaqda ittiham edib.
Sanksiyalar Albanese-nin ABŞ-dakı hər hansı aktivlərini donduracaq və onun bu ölkəyə səyahət imkanlarını ciddi şəkildə məhdudlaşdıra bilər.
Albanese İtaliya vətəndaşıdır. Əgər sanksiyalar tam şəkildə icra olunarsa, onun Avropa İttifaqında maliyyə əməliyyatları aparması da qadağan oluna bilər.