Tom Barrack Dəməşqə səfəri zamanı Suriyada federal sistemə dair kürdlərin ümidlərini boşa çıxardı
ABŞ-ın Suriyadakı nümayəndəsi 10 iyulda bildirib ki, Suriya mərkəzi hökumətinin silahlı qüvvələri ilə kürdlərin rəhbərlik etdiyi Suriya Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) birləşdirilməsi səylərində “heç bir irəliləyiş” əldə olunmayıb.
Eyni zamanda Suriyaya xüsusi nümayəndə olan ABŞ-ın Türkiyədəki səfiri Tom Barrack cümə axşamı AP-yə verdiyi müsahibədə son danışıqlardan sonra tərəflər arasında hələ də ciddi fikir ayrılıqlarının qaldığını deyib.
“Düşünmürəm ki, bu məsələdə hər hansı bir irəliləyiş var,” – deyə Barrack bildirib. “Bu cür proseslər kiçik addımlarla baş verir, çünki bunlar etimada, öhdəliyə və qarşılıqlı anlayışa əsaslanır.”
O əlavə edib ki, “bir müddət bir-birindən uzaq olmuş və hətta bir-birinə düşmən münasibəti bəsləmiş iki tərəf bu etimadı addım-addım qurmalıdır.”
Çərşənbə günü Barrack ABŞ-ın dəstəklədiyi və Suriyanın şimal-şərqinə nəzarət edən SDQ-nin rəhbəri Mazlum Abdiylə və Suriya müvəqqəti prezidenti Əhməd əl-Şara ilə görüşüb.
Əl-Şara keçmiş İŞİD komandiridir və dekabr ayında əvvəlki Suriya prezidenti Bəşər Əsədi devirdikdən sonra Dəməşqdə hakimiyyətə gəlib.
Bu həftənin əvvəlində ABŞ prezidenti Donald Tramp Heyət Təhrir əş-Şamı (HTŞ) – əl-Şaranın rəhbərlik etdiyi və əvvəllər Əl-Qaidənin bir qolu olan qruplaşmanı – terror təşkilatı siyahısından çıxarıb.
SDQ və onun şimal-şərqdə nəzarət etdiyi muxtar regionun yeni Suriya hökumətinə inteqrasiyası prosesi mart ayında SDQ-nin əl-Şaranın HTŞ-yə rəhbərlik etdiyi hökumətlə razılaşma imzalamasından sonra başlayıb.
Razılaşmaya əsasən, SDQ öz silahlı qüvvələrini yeni Suriya milli ordusuna birləşdirməlidir. Bu ordu HTŞ və Türkiyə kəşfiyyatının dəstəklədiyi bir çox sünni ərəb və türkmən radikal qruplarından ibarətdir.
İl sonuna qədər həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan bu razılaşma SDQ-nin İraq və Türkiyə ilə olan bütün sərhəd keçid məntəqələrini, hava limanlarını və nəzarətində olan neft yataqlarını Dəməşqə təhvil verməsini tələb edir.
Hazırda SDQ nəzarətində olan neft yataqlarında hasil olunan nefti həm Dəməşqdəki mərkəzi hökumətə, həm də İraq Kürdüstanı və Türkiyədəki alıcılara satır.
SDQ-nin nəzarətində olan və minlərlə İŞİD döyüşçüsü və onların ailələrinin saxlandığı həbsxanalar da Dəməşqdəki hakimiyyətin nəzarətinə keçəcək. Bu isə əl-Şaraya həmin döyüşçüləri öz ordusuna cəlb etmək imkanı verəcək.
Lakin bu birləşmə prosesi SDQ-nin yeni ordu daxilində ayrıca bölmələr kimi saxlanılması tələbi səbəbilə dayanıb. Dəməşq isə SDQ-nin buraxılmasını və döyüşçülərinin fərdi şəkildə orduya qəbul olunmasını israr edir.
Barrack bu məsələnin hələ də “böyük problem” olduğunu bildirib və kürd rəhbərliyini daha sürətli hərəkət etməyə çağırıb.
“Düşünürəm ki, SDQ bu məsələdə qəbul, danışıqlar və irəliləmə baxımından ləng davranır və mənim onlara tövsiyəm bu prosesi sürətləndirmələridir,” – deyə Barrack vurğulayıb. “Tək bir yol var, o da Dəməşq yoludur.”
SDQ rəhbərliyi daha öncə Suriyanın gələcək federal sistemi çərçivəsində kürdlərin şimal-şərqdə muxtar bölgə kimi idarə olunmasını davam etdirmək istəyini ifadə etmişdi. Həmin bölgədə kürdlərlə yanaşı, çox sayda ərəb müsəlman və xristian da yaşayır.
İsrail də Suriyanın zəif və mərkəzsiz vəziyyətdə qalmasında maraqlı olub və ABŞ-a təzyiq edərək Rusiyanın ölkənin sahil bölgələrindəki hərbi bazalarını saxlamasına şərait yaradılmasını istəyib.
Lakin Barrack federalizmin Suriya üçün uyğun model olmadığını israrla bildirib.
“Çətinlik ondadır ki, bu region ölkələrində biz öyrəndik ki, federalizm işləmir. Bir dövlət daxilində müstəqil qeyri-dövlət qurumları ola bilməz,” – deyə o bildirib və əlavə edib ki, “vaxtımız tükənir.”
Çərşənbə günü gecə Dəməşq hakimiyyəti federalizmi rədd etdiklərini bir daha bəyan edərək “vahid Suriya, vahid ordu, vahid hökumət prinsipi”nə sadiq olduqlarını vurğulayıb.
Əl-Şara “Suriyanın müxtəlifliyini əks etdirəcək hərtərəfli keçid hökuməti” quracağına söz verib, lakin onun qüvvələri ələviləri cəzasız şəkildə öldürməkdə və oğurlamaqda davam edir, o cümlədən qadınları cinsi kölə kimi istifadə edir.
Mart ayının əvvəlində – SDQ ilə razılaşma imzalanmamışdan bir neçə gün əvvəl – əl-Şaranın Müdafiə və Ümumi Təhlükəsizlik Nazirliyi ilə əlaqəli silahlı qruplar Suriya sahillərində 1.600-dən çox ələvi mülki vətəndaşı qətliam edib.
Ələvilərin sahil bölgəsində kütləvi qırğından sonra kürd və druz icmalarının silahlarını saxlayaraq federal sistem altında yaşamaq tələbləri daha da aktuallaşıb.